Kiedy testament jest nieważny?

Mój ojciec zmarł trzy miesiące temu. Porządkując z siostrą jego dokumenty natrafiłyśmy na specyficzną notatkę lub raczej rodzaj listu. Na kartce wyrwanej z zeszytu ojciec zadeklarował, że gdyby coś mu się stało to pozostałe po nim rzeczy należą się mnie. Zaznaczam jednak, że w treści listu w żadnym miejscu nie używa mojego imienia i nazwiska (używa słowa "Tobie"), a jedynie całość na wstępie zaadresowana jest w następujący sposób: "Moja Kochana J. [zanonimizowano - adw. M.M.]!" (choć i tutaj, jak widać, używa wyłącznie mojego imienia bez nazwiska). List na pewno został sporządzony odręcznie przez mojego ojca, rozpoznajemy jego styl pisma. Na dole ostatniej strony (list zajmuje dwie strony jednej kartki) ojciec podpisał się imieniem i nazwiskiem, dodając "Twój kochający ojciec". W liście nie ma daty jego sporządzenia. Zastanawiam się czy znaleziony dokument można uznać za ważny testament? Ojciec zmarł dość niespodziewanie, nie chorował. Nigdy nie wspominał o testamencie, prócz znalezionego listu nie wiemy nic o żadnej jego ostatniej woli.

Nasza odpowiedź:

Testament może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy. Testament zawierający rozrządzenia dwóch lub większej ilości osób jest testamentem nieważnym. 

Testament może sporządzić tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Testamentu nie można sporządzić przez przedstawiciela (np. pełnomocnika). 

Testament jest nieważny także, jeżeli został sporządzony:

• w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;
• pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;
• pod wpływem groźby.

Przy czym na nieważność testamentu z powyższych przyczyn nie można się powołać po upływie lat trzech od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat dziesięciu od otwarcia spadku (czyli śmierci testatora).

Spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą. Jest to tzw. testament holograficzny lub własnoręczny. 

Testament holograficzny może zostać napisany na dowolnym materiale (papierze, pergaminie, skórze, desce, ścianie itp.) i z wykorzystaniem dowolnego przyrządu (pióra, długopisu, ołówka, markera itp.), które pozwalają na utrwalenie jego treści. Nieważny będzie jednak testament wydrukowany lub napisany na maszynie, nawet wtedy, gdy testator dokonał tych czynności osobiście, a to ze względu na brak spełnienia wymogu odręczności.

Testament holograficzny można sporządzić na jednej lub kilku kartach papieru, zapisanych jednostronnie lub dwustronnie. Nie jest w takim przypadku wymagane, aby testator osobno podpisał (lub choćby parafował) i opatrzył datą każdą ze stron, jeśli między stronami zachodzi więź merytoryczna (kontynuacja wywodu) i techniczna (ciągłość numeracji, wzmianka o kontynuacji wywodu, tożsamość użytego materiału lub atramentu, fizyczne złączenie kartek testamentu itp.). Wystarczy wówczas, że testator jeden tylko raz złoży podpis i opatrzy testament datą.

Brak podpisu testatora skutkuje nieważnością testamentu. Podpis winien zawierać co najmniej nazwisko (choć dopuszcza się pod pewnymi warunkami użycie w ramach podpisu np. pseudonimu), nie stanowią podpisu, w szczególności - parafa czy same inicjały testatora. Podpis winien być umieszczony pod tekstem oświadczenia, choć w przypadku umieszczenia go w innym miejscu - testament może okazać się ważny, gdy zachodzi związek intelektualny i przestrzenny między podpisem a treścią rozrządzenia (innymi słowy - nie ma wątpliwości, że podpis poświadcza stanowczą wolę testatora ujętą w testamencie).

Natomiast sam brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu holograficznego, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów.

Testament, nie tylko holograficzny, należy tłumaczyć w taki sposób, ażeby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy. 

Przechodząc na grunt Pani przypadku, opierając się oczywiście wyłącznie na danych przez Panią podanych, można przyjąć, iż znaleziona "notatka" lub "list" stanowią ważny testament Pani ojca. Dokument zawiera rozrządzenia na wypadek śmierci tylko jednej osoby, został przez nią sporządzony w całości pismem ręcznym oraz podpisany. Nie wskazuje Pani by ojciec był osobą ubezwłasnowolnioną, nie istnieją żadne przesłanki do uznania, iż testament dotknięty jest jakąkolwiek wadą oświadczenia woli. Sam brak daty sporządzenia testamentu, w szczególności wobec nie istnienia innych testamentów pochodzących od tej samej osoby, nie skutkuje nieważnością analizowanego rozrządzenia. 

Nie można mieć przy tym również wątpliwości co do powołanego do całości spadku spadkobiercy, mimo iż nie został on wskazany w treści testamentu z imienia i nazwiska. Spadkobiercą tym jest oczywiście Pani. Wynika to zarówno ze sposobu zaadresowania oświadczenia jak i wskazanego w podpisie charakteru relacji rodzinnej testatora z adresatem. Oznaczenie w taki sposób uznać należy za wystarczające.

Pełne potwierdzenie ww. stanowiska możliwe będzie oczywiście po bezpośrednim zapoznaniu się z treścią ostatniej woli Pani ojca.