Jak szukać testamentu?

Mój dziadek T.S. zmarł w listopadzie zeszłego roku. Miał kilkoro dzieci, w tym moją mamę, z którymi jednak w różnym stopniu utrzymywał kontakt. Z moją mamą łączyły ich zawsze serdeczne i bliskie relacje, wspierali się i pomagali sobie wzajemnie. Przechodząc jednak do sedna, dziadek od jakiegoś czasu twierdził, że był u "rejenta" i zapisał cały swój majątek mojej mamie w testamencie. Nie wspomniał jednak nigdy, o którą kancelarię chodzi, nam z drugiej strony było niezręcznie dopytywać. Nigdy nie przekazał nam kopii testamentu, nie znaleźliśmy jej również w pozostawionych przez niego dokumentach. Ciotka chce teraz zakładać sprawę spadkową i dzielić majątek po równo między rodzeństwo. Czy jest jakiś sposób by dowiedzieć się czy i gdzie jest testament? Boję się, że testament mógł przepaść. Dziadek miał znajomego notariusza, starszego człowieka, który kilka miesięcy temu zamknął kancelarię i podobno wyjechał do córki w Szwecji. 

Nasza odpowiedź: 

Testator zwyczajowo, przede wszystkim zaś celem zapewnienia realizacji swojego rozrządzenia na wypadek śmierci, przekazuje testament osobie, którą powołał do spadku (w przypadku testamentu notarialnego - jego wypis, gdyż oryginał, zwierający m.in. podpis testatora, pozostawiany jest w kancelarii notarialnej), lub informuje ją o miejscu przechowywania testamentu (notariusz, inna osoba godna zaufania, skrytka etc.). Zdarza się również, że testament pozostawiany jest przez testatora w jego rzeczach osobistych, z założeniem, że bliska i zainteresowana osoba bez problemu go tam odnajdzie, oczywiście po jego śmierci. 

Nawet jeżeli jednak żadna z powyższych sytuacji nie ma miejsca, jak w przypadku przez Pana opisanym, istnieje nadal szansa na ustalenie istnienia i miejsca przechowywania testamentu sporządzonego w formie aktu notarialnego (ew. holograficznego tj. własnoręcznego zdeponowanego u notariusza).

Oczywiście, sposobem by tego dokonać, a który to sposób nie wymaga podpowiedzi prawnika, jest wizyta we wszystkich okolicznych kancelariach notarialnych.

Mniej czasochłonnym i dającym lepszy obraz sytuacji może okazać się jednak skorzystanie z notarialnego rejestru testamentów (NORT).

Notarialny rejestr testamentów to system stworzony przez Krajową Radę Notarialną, służący rejestracji testamentów sporządzonych w formie aktu notarialnego oraz testamentów własnoręcznych, przechowywanych u notariuszy. Wpis w NORT pozostaje niejawny za życia testatora, po jego śmierci zaś każdy, kto przedstawi (dowolnemu!) notariuszowi odpis aktu zgonu lub inny dokument, z którego wynika, że spadkodawca nie żyje, otrzyma informację o zarejestrowanych testamentach tegoż spadkodawcy. System co prawda nie zawiera danych o samej treści testamentu (zawartych w nim rozrządzeniach) ale z całą pewnością te, które pozwalają na jego odnalezienie - jak datę i miejsce sporządzenia dokumentu czy imiona, nazwisko i siedzibę notariusza.

Wpis w NORT jest bezpłatny, ale równocześnie - dokonywany wyłącznie na życzenie testatora (istnieje również możliwość późniejszego usunięcia wpisu na żądanie). Nie każdy testament notarialny będzie więc zarejestrowany, nie w każdym wypadku opisany sposób odnalezienia testamentu okaże się skuteczny. Z drugiej strony zatem - nawet brak wpisu w NORT nie musi oznaczać nieistnienia testamentu notarialnego.

Sama natomiast likwidacja kancelarii notarialnej, w której został sporządzony testament, w żadnym wypadku nie oznacza, że dokument ten został utracony. W razie bowiem zaprzestania prowadzenia kancelarii notarialnej, akty i księgi notarialne oraz złożone na przechowanie dokumenty notariusz, który prowadził tę kancelarię, lub osoba wskazana przez radę właściwej izby notarialnej przekazuje do archiwum ksiąg wieczystych sądu rejonowego właściwego ze względu na siedzibę kancelarii. Z tego też sądu spadkobierca uzyska stosowny wypis aktu notarialnego obejmującego testament, podpisany przez sędziego, asesora sądowego lub referendarza sądowego, opatrzony pieczęcią urzędową. 

Po odnalezieniu testamentu i uzyskaniu stosownego wypisu, celem potwierdzenia swoich praw do spadku, należy złożyć w sądzie spadku wniosek o otwarcie i ogłoszenie testamentu oraz o stwierdzenie nabycia spadku. Alternatywnie możliwe jest uzyskanie aktu poświadczenia dziedziczenia u notariusza. Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku czy akt poświadczenia dziedziczenia pozwalają m.in. na wpis nowego właściciela w księgach wieczystych nieruchomości spadkodawcy czy uzyskanie dostępu do jego rachunków bankowych. W przypadku większej niż jeden ilości powołanych spadkobierców (w istocie na chwilę obecną nie znamy treści testamentu w opisanym przez Pana przypadku), zajdzie najprawdopodobniej konieczność dokonania (umownego lub sądowego) działu spadku.