Rozwód. Powody przypisania winy małżonkowi.

Orzekając rozwód sąd rozstrzyga także czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. Sąd zwolniony jest z obowiązku orzeczenia o winie wyłącznie na zgodny wniosek stron. Możliwa (i często spotykana w praktyce!) jest sytuacja, w której to oboje małżonkowie uznawani są za winnych rozkładu pożycia. Samo orzeczenie o winie może mieć istotne konsekwencje - zarówno czysto moralne jak i te bardziej wymierne - finansowe. We wpisie znajdziecie Państwo przewodnik po najczęściej spotykanych w praktyce przyczynach dla przypisania małżonkowi winy za rozkład pożycia. 

Kiedy małżonek jest winny rozkładu pożycia? Co interesuje sąd w sprawie rozwodowej z orzekaniem o winie?

Pojęcie winy na gruncie Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego (a więc aktu prawnego regulującego m.in. instytucję małżeństwa) nie różni się od pojęcia winy na gruncie regulacji czynów niedozwolonych w Kodeksie Cywilnym. By przypisać małżonkowi winę w rozwodzie należy wykazać: 

• sprzeczność zachowania (działania lub zaniechania) małżonka z normami prawnymi lub zasadami współżycia społecznego, które to normy lub zasady definiują obowiązki małżonków (np. art. 23 k.r. i o., z którego wynika m.in. obowiązek wierności czy współdziałania dla dobra rodziny);
• umyślność bądź niedbalstwo małżonka towarzyszące wyżej wskazanym zachowaniom;
• wreszcie - związek przyczynowy między zawinionymi zachowaniami małżonka a powstaniem bądź utrwaleniem rozkładu pożycia małżonków.

Przypisanie winy małżonkowi wymaga łącznego zaistnienia ww. przesłanek. Proszę pamiętać, że obowiązek udowodnienia tego faktu obciąża stronę domagającą się orzeczenia winy (czyli w praktyce - stronę przeciwną tj. drugiego małżonka). To ona powinna przedstawić sądowi odpowiedni materiał (świadków, dokumenty, nagrania itd.) potwierdzający zawinienie współmałżonka.

Czy sąd stopniuje winę?

Na gruncie polskiego prawa rodzinnego nie przewiduje się mniej i bardziej istotnych przyczyn rozkładu pożycia. Każde zachowanie małżonka, które spełnia przytoczone już przesłanki, będzie przesądzać o przypisaniu mu winy, nawet w sytuacji, w której "winy" drugiego małżonka były "cięższe" gatunkowo. Innymi słowy - nierówny stopień winy małżonków nie stanowi przeszkody dla uznania ich współwinnymi. Należy wziąć to pod uwagę szczególnie na etapie podejmowania decyzji o domaganiu się rozwodu "z winą"/"bez winy".

Choroba psychiczna.

W przypadku niepoczytalności małżonka, wynikającej z choroby psychicznej, możliwość przypisania mu winy jest wyłączona, jeżeli to w tym stanie dopuścił się on zachowań prowadzących do zupełnego i trwałego rozkładu pożycia. Sytuacja taka jest jednak rzadko spotykana w praktyce, już chociażby ze względu na występującą zazwyczaj wielość działań czy zaniechań prowadzących do rozpadu małżeństwa (wszystkie zachowania musiałyby mieścić się w czasie występowania niepoczytalności). 

Przebaczenie.

W polskim prawie rodzinnym nie ma instytucji przebaczenia. Jednakże rzeczywiste puszczenie w niepamięć doznanych krzywd może (w kontekście całego stanu faktycznego sprawy) wyłączać związek przyczynowy pomiędzy zawinionym zachowaniem a rozpadem relacji małżeńskich - a więc warunek konieczny dla uznania małżonka winnym. Małżonek który dokonał przebaczenia powinien powstrzymać się od ciągłego powracania (czy wypominania) do zaistniałych uchybień - w przeciwnym razie może zostać uznany za winnego kolejnego (o ile wystąpi) rozkładu pożycia. Małżonek, któremu przebaczono, musi natomiast, co oczywiste, powstrzymać się od powrotu do nagannych zachowań.

Najczęstsze zawinione przyczyny rozkładu pożycia.

Najczęściej spotykane w praktyce przyczyny przypisania małżonkowi winy za rozkład pożycia to:

• zdrada małżeńska, 
• stosowanie przemocy wobec współmałżonka,
• poniżanie współmałżonka i wszczynanie awantur,
• nadużywanie alkoholu i innych substancji psychoaktywnych, 
• odmowa współżycia fizycznego, 
• porzucenie współmałżonka, 
• brak przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny,
• wreszcie - uleganie nadmiernemu wpływowi osób trzecich, ale również - nieuzasadniona i przesadna zazdrość czy zaborcza kontrola współmałżonka.

Niezachowanie wierności małżeńskiej.

Zdradą małżeńską jest każdy dobrowolny akt płciowy małżonka z osobą trzecią, także osobą tej samej płci. Należy jednak pamiętać, że niedochowanie wierności rozumiane jest dużo szerzej - jako każde zachowanie małżonka wobec osoby trzeciej, które wykracza poza granice powszechnie przyjętej obyczajowości i przyzwoitości, w tym także - zachowanie mogące stwarzać jedynie pozory cudzołóstwa. Zdrady małżeńskiej nie wyłączymy powołując się na negatywne zachowanie drugiego z małżonków, takie negatywne zachowanie może być jednak przyczyną dla przypisania również i drugiemu małżonkowi winy rozkładu pożycia. Ze zdradą nie mamy do czynienia, gdy do współżycia małżonka z osobą trzecią doszło już po zupełnym i trwałym rozpadzie więzi małżeńskich - uczuciowej, fizycznej oraz gospodarczej, nawet w sytuacji, gdy małżeństwo formalnie jeszcze istnieje tj. nie doszło do prawomocnego orzeczenia rozwodu (ze względu na brak związku przyczynowego).

Odmowa pożycia fizycznego.

Pożycie fizyczne jest obowiązkiem małżonków. W przypadku odmowy pożycia przez jedno z małżonków, dla ustalenia winy konieczna będzie jednak drobiazgowa ocena przyczyn, w danym i konkretnym przypadku, takiej decyzji. Ustanie więzi fizycznej może być usprawiedliwione ważnymi względami, w tym chorobą.

Nadmierny wpływ rodziny.

Przyczyną przypisania winy rozkładu pożycia może być również zachowanie małżonka polegające na zbytniej potulności czy też łatwym uleganiu wpływom innych. Wpływy takie najczęściej pochodzą ze strony rodziców, uleganie nim (co może przejawiać się chociażby w konsultowaniu najważniejszych spraw i podejmowaniu decyzji nie wspólnie ze współmałżonkiem lecz z rodzicami) może uniemożliwiać budowanie "oddzielnej" rodziny i w ten sposób prowadzić do trwałego i zupełnego rozkładu więzi między małżonkami.

Niewłaściwe zachowanie małżonka wobec osób trzecich.

Naganne zachowanie małżonka wobec osób trzecich (przykładowo - poniżanie ich) może stanowić przyczynę przypisania małżonkowi winy rozkładu pożycia. Wymagane jest jednak by osoby będące "ofiarami" takiego nagannego zachowania pozostawały w bliskich relacjach ze współmałżonkiem (np. rodzice współmałżonka, dzieci współmałżonka z poprzedniego związku itd.).

Choroba małżonka.

Zachowania małżonka wynikające z choroby, jako niezależne od jego woli, nie mogą stanowić podstawy do przypisania mu winy (np. awantury wynikające z choroby psychicznej, brak współżycia fizycznego wynikający z długotrwałej choroby). Może zdarzyć się jednak sytuacja, w której małżonek spowodował rozkład pożycia zachowaniami wynikającymi z choroby jak i takimi, które są od choroby zupełnie niezależne - wtedy te drugie będą stanowić podstawę do przypisania mu winy.

Bezpłodność nie jest uznawana za zawinioną przyczynę rozkładu pożycia małżeńskiego. Natomiast zatajenie bezpłodności (przed zwarciem związku małżeńskiego) bądź też bezpodstawny brak woli podjęcia stosownego a możliwego leczenia mogą być już rozważane jako przyczyny zawinione.

Alkohol, narkotyki.

Jeżeli małżonek sam wprowadził się w stan zaburzenia czynności psychicznych poprzez użycie alkoholu lub narkotyków, jego zachowanie podjęte w tym stanie i prowadzące do rozkładu pożycia winno być uznane za zawinione, mimo, iż stan psychiki małżonka nakazywałby uznanie go za niepoczytalnego. Ze względu na skutki nadużywania/uzależnienia od alkoholu w płaszczyźnie zachowania małżonka uzależnionego - nie można wymagać od drugiego małżonka kontynuacji pożycia.

Skutki orzeczenia o winie rozkładu pożycia.

Jak już wspomniano na wstępie - skutki orzeczenia o winie małżonka za rozkład pożycia mogą być szerokie. Orzeczenie takie ma oczywiste znaczenie moralne, podsumowuje postawę małżonków w ramach ich formalnego związku. Może przekładać się również i na wymiar czysto finansowy - ma bowiem znaczenie dla świadczeń alimentacyjnych między samymi małżonkami. Wbrew funkcjonującemu w społeczeństwie poglądowi - orzeczenie o winie pozostaje jednak obojętne dla podziału majątku wspólnego małżonków. Należy pamiętać, że orzekanie o winie znacząco przedłuża czas trwania procesu rozwodowego.