Odwołanie darowizny ze względu na sposób korzystania z jej przedmiotu.

Tytułową kwestią zajmował się niedawno Sąd Najwyższy (postanowienie z dnia 17 maja 2024 r., sygn. akt: I CSK 6434/22). Sprawa, na gruncie której zapadł wyrok przedstawiała się następująco. 

Powódka przed wielu laty założyła spółkę, którą następnie rozwijała jej córka wraz ze swoim mężem. Szło im to na tyle dobrze, że udziały przysługujące powódce w spółce osiągnęły wartość kilkudziesięciu milionów złotych. Powódka owe udziały postanowiła darować wnuczce. Sposób zarządzania spółką przez wnuczkę doprowadził jednak do sporu ze wspomnianą już i także zaangażowaną w działalność - córką powódki. W tych okolicznościach powódka odwołała darowiznę i wytoczyła powództwo o zobowiązanie wnuczki do zwrotnego przeniesienia udziałów w spółce.

Istotą sporu było to, czy działania wnuczki, mające na celu dobro spółki, lecz sprzeczne z wolą jej własnej matki (a córki powódki), mogą zostać uznane za rażącą niewdzięczność względem samej powódki, uzasadniającą odwołanie darowizny. Powódka stała na stanowisku, iż wspomniane działania w sposób pośredni ale oczywisty wywołują u niej bolesne odczucia, skutkują krzywdą i niedostatkiem, o czym wnuczka wie i z czym wnuczka się godzi. 

Zarówno sąd okręgowy jak i sąd apelacyjny stanęły po stronie obdarowanej. Sprawa trafiła do Sądu Najwyższego. 

Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.

Wskazał, iż możliwość odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego jest instytucją wyjątkową i w związku z tym przesłanka odwołania powinna być poddana wykładni restryktywnej. Stan rażącej niewdzięczności odnosi się do relacji interpersonalnych między darczyńcą a obdarowanym, stąd też sposobu dysponowania przez obdarowanego przedmiotem jego własności (przedmiotem darowizny) per se nie można kwalifikować jako przesłanki rażącej niewdzięczności, bez jednoczesnego wywiedzenia, iż ma on przełożenie na kształtowanie się relacji obdarowanego z darczyńcą w stopniu uzasadniającym uznanie, iż takie zachowanie jest rażąco naganne pod względem moralnym. Nie może być mowy o niewdzięczności w przypadku, gdy obdarowany dopuszcza się wobec darczyńcy działań godzących w jego dobra, ale czyni to nieumyślnie, a nawet umyślnie lub impulsywnie, lecz nie wykraczając poza ramy zwykłych konfliktów życiowych (rodzinnych) w określonym środowisku lub wywołanych zachowaniem darczyńcy. Rażąca niewdzięczność zachodzi tylko wtedy, gdy niewłaściwe postępowanie obdarowanego było intencjonalne, świadome, umyślne, czy też podjęte ze świadomością i w nieprzyjaznym zamiarze.

Podsumowując, odwołanie darowizny nie jest rzeczą łatwą i wymaga każdorazowo pogłębionej analizy prawnej konkretnej sytuacji faktycznej.