Odpowiedzialność za długi małżonka.

Mój mąż jest przedsiębiorcą, prowadzi firmę wpisaną do CEIDG. Założył ją krótko po naszym ślubie (ok. 5 lat temu). Ostatnio dowiedziałam się, że na potrzeby firmy zaciągane były wysokie pożyczki. Przestraszyłam się. Czy jestem odpowiedzialna za długi firmy męża i czy grozi mi konieczność ich spłacania? Czy istnieje zagrożenie egzekucją, na przykład, z naszego wspólnego domu? Nie podpisywałam nigdy żadnych umów pożyczkowych, mąż nawet nie poinformował mnie o zaciągnięciu pożyczek. Nie zawieraliśmy nigdy intercyzy.

Nasza odpowiedź:

Z chwilą zawarcia małżeństwa między małżonkami powstaje z mocy samego prawa wspólność majątkowa – tzw. wspólność ustawowa. W przypadku tego ustroju majątkowego występują trzy masy majątkowe – majątek wspólny oraz majątki osobiste małżonków.

Do majątku wspólnego należą przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub jedno z nich, w szczególności – pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej oraz dochody z majątku wspólnego, a także – dochody z majątków osobistych małżonków.

Do majątku osobistego każdego z małżonków należą przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową, szczegółowo wymieniane przez przepis art. 33 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. W szczególności są to przedmioty nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę (chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił), a także - przedmioty nabyte w zamian za składniki majątku osobistego (np. samochód kupiony za gotówkę zgromadzoną przez małżonka przed ślubem).

Ustawową wspólność majątkową można zastąpić innym małżeńskim ustrojem majątkowym (np. rozdzielnością majątkową) zawierając w formie aktu notarialnego stosowną umowę tzw. intercyzę. Intercyza może zostać zawarta zarówno przed jak i trakcie małżeństwa. Kodeks przewiduje także możliwość "narzucenia" małżonkom ustroju majątkowego w postaci rozdzielności majątkowej (ustrój przymusowy), o czym wspomnę w pewnym zakresie w dalszej części tekstu.

Jednoosobowa (indywidualna) działalność gospodarcza jest najprostszym rodzajem „firmy”. Osoba prowadząca taką działalność odpowiada całym swoim majątkiem za zobowiązania powstałe w wyniku prowadzenia działalności. Zwrot „całym swoim majątkiem” w odniesieniu do osoby pozostającej w ustroju wspólności ustawowej może mieć różne znaczenie, w zależności od okoliczności danego przypadku, w szczególności od tego czy zobowiązanie zaciągnięte zostało przez jednego małżonka za zgodą drugiego oraz - od czasu powstania zobowiązania.

I tak…

Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka – wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego małżonka, który zaciągnął zobowiązanie oraz z majątku wspólnego małżonków.

Zgoda powinna być wyrażona przed zaciągnięciem zobowiązania lub równocześnie z jego zaciąganiem. Zgoda może być udowodniona wyłącznie dokumentem urzędowym lub prywatnym.

Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka albo zobowiązanie nie wynika z czynności prawnej (a np. z zawinionego wyrządzenia komuś szkody) – wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z jego wynagrodzenia za pracę, dochodów uzyskanych z innej działalności zarobkowej, czy wreszcie – korzyści uzyskanych z jego praw autorskich i praw pokrewnych, praw własności przemysłowej oraz innych praw twórcy. Jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa – wierzyciel może żądać zaspokojenia także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa (nawet jeżeli stanowią one majątek wspólny małżonków).

Wreszcie - jeżeli wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności lub dotyczy majątku osobistego jednego z małżonków, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z jego wynagrodzenia za pracę, dochodów uzyskanych z innej działalności zarobkowej, czy wreszcie – korzyści uzyskanych z jego praw autorskich i praw pokrewnych, praw własności przemysłowej oraz innych praw twórcy.

Wierzyciel małżonka nie może w czasie trwania wspólności ustawowej żądać zaspokojenia z udziału, który w razie ustania wspólności przypadnie temu małżonkowi w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku.

Przenosząc wszystko, co zostało wyżej napisane na grunt Pani sytuacji - oczywiście nie będzie Pani odpowiadać za wskazane długi męża własnym majątkiem osobistym. Ponieważ nie wyraziła Pani nigdy zgody na zaciągnięcie przez męża pożyczek – pożyczkodawca nie będzie mógł dochodzić zwrotu pożyczonych kwot także i z majątku wspólnego małżonków (z wyłączeniem – wynagrodzenia za pracę męża, jeśli takie również uzyska, dochodów uzyskanych przez niego z innej działalności zarobkowej, korzyści z wymienionych wcześniej w tekście praw), w tym ze wspomnianego w pytaniu – wspólnego domu. Niestety, z zadanego pytania nie wynika czy pożyczki zostały zaciągnięte w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Należy w tym miejscu wyjaśnić, że nie każdy prowadzący we własnym imieniu działalność gospodarczą (przedsiębiorca) prowadzi przedsiębiorstwo. Przyjmując, że pożyczki zaciągnięte zostały w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa – dług może być zaspokojony także ze składników majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa.

I jeszcze kilka uwag.

Wierzyciel, przy spełnieniu pewnych warunków, może żądać ustanowienia rozdzielności majątkowej między Panią a Pani mężem przez sąd (wspomniany przymusowy ustrój majątkowy). Otworzy to dla wierzyciela niewątpliwie szersze możliwości zaspokojenia jego roszczeń.

Zaznaczam również, że powyższe zasady odpowiedzialności dotyczą jedynie zobowiązań cywilnoprawnych i to nie wszystkich! Przykładowo - za zobowiązania zaciągnięte przez jedno z małżonków w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny (np. opłaty za mieszkanie spółdzielcze) odpowiedzialni solidarnie są oboje małżonkowie.

Natomiast w przypadku zobowiązań o charakterze publicznoprawnym, takich jak chociażby podatki - odpowiedzialność za długi małżonka jest znacznie szersza od przedstawionej wyżej. Zgodnie bowiem z Ordynacją podatkową w przypadku zobowiązań podatkowych podatnik pozostający w związku małżeńskim ponosi odpowiedzialność swoim majątkiem osobistym, a także majątkiem wspólnym (zob. art. 26 i 29 Ordynacji podatkowej).