Gdzie zgłosić błąd lekarski?

Błąd lekarski nazywany jest również błędem w sztuce lekarskiej. Nieprawidłowego zachowania - działania bądź zaniechania - w ramach "procesu leczenia" dopuścić może się jednak nie tylko lekarz (co sugerowałyby przytoczone wyżej terminy) ale także i pozostały personel placówek medycznych - położne, pielęgniarze czy inne osoby wykonujące zawód medyczny. Wobec tego za bardziej zasadne, w szczególności na potrzeby niniejszego wpisu, uznać należy posługiwanie się terminem szerszym - tj. terminem "błędu medycznego". 

Błąd medyczny.

Przepisy prawa nie zawierają legalnej definicji błędu medycznego (tak samo jak i błędu lekarskiego czy błędu w sztuce). Definicję taką jesteśmy jednak w stanie sformułować samodzielnie.

Błąd medyczny to takie działanie lub zaniechanie osoby wykonującej zawód medyczny, które pozostaje w związku z udzielaniem świadczeń zdrowotnych pacjentowi, a które to działanie lub zaniechanie jest nieprawidłowe tj. sprzeczne ze wskazaniami aktualnej wiedzy medycznej.

Bardzo zbliżona do powyższej jest definicja "zdarzenia medycznego", zawarta w ustawie z dnia 6 listopada 2008 roku o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Otóż:

zdarzeniem medycznym jest zaistniałe w trakcie udzielania lub w efekcie udzielenia bądź zaniechania udzielenia świadczenia zdrowotnego zakażenie pacjenta biologicznym czynnikiem chorobotwórczym, uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia pacjenta, albo śmierć pacjenta, którego z wysokim prawdopodobieństwem można było uniknąć w przypadku udzielenia świadczenia zdrowotnego zgodnie z aktualną wiedzą medyczną albo zastosowania innej dostępnej metody diagnostycznej lub leczniczej, chyba że doszło do dających się przewidzieć normalnych następstw zastosowania metody, na którą pacjent wyraził świadomą zgodę.

Możemy wyróżnić kilka typów błędów medycznych:

• błąd diagnostyczny (błędne rozpoznanie choroby albo brak jej rozpoznania),
• terapeutyczny (niewłaściwa metoda leczenia),
• techniczny (nieprawidłowe wykonanie czynności leczniczych takich jak badanie czy zabieg operacyjny),
• związany z organizacją i funkcjonowaniem placówki medycznej.

Błąd medyczny rodzić może odpowiedzialność karną, cywilną oraz zawodową. Gdzie w takim razie zgłosić taki błąd?

Gdzie zgłosić błąd medyczny? Prokuratura - postępowanie karne.

W zależności od okoliczności konkretnego przypadku błąd medyczny może stanowić przestępstwo:

• nieumyślnego spowodowania śmierci (art. 155 Kodeksu Karnego),
• spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (art. 156 Kodeksu Karnego),
• spowodowania średniego  lub lekkiego uszczerbku na zdrowiu ( art. 157 Kodeksu Karnego),
• spowodowania uszczerbku na zdrowiu dziecka poczętego (art. 157a Kodeksu Karnego),
• narażenia człowieka na niebezpieczeństwo (art. 160 Kodeksu Karnego).

Wyżej wskazane przestępstwa, z wyjątkiem przestępstwa spowodowania lekkiego uszczerbku na zdrowiu, są przestępstwami ściganymi z urzędu tudzież, w najgorszym przypadku, ściganymi na wniosek (co oznacza, że... postępowanie również toczy się z urzędu ale dopiero z chwilą zgłoszenia wniosku o ściganie; dotyczy to chociażby - przestępstwa z art. 160 par. 3 Kodeksu Karnego). Powyższe oznacza, iż w przypadku błędu medycznego pokrzywdzony powinien przede wszystkim zawiadomić o nim organy ścigania, ewentualnie wnosząc o ściganie, prokuratura zaś będzie w obowiązku wyjaśnienia sprawy, w tym zgromadzenia niezbędnych dowodów, a jeżeli materiał ten będzie wskazywał na popełnienie przestępstwa - wniesienia i popierania oskarżenia w toku postępowania sądowego. Pokrzywdzony powinien pozostać jednak czujny (czynności np. prokuratora nie zawsze muszą być bowiem po jego myśli), kontrolując przebieg postępowania, w tym zapoznając się ze zgromadzonym materiałem dowodowym, zgłaszając w razie potrzeby stosowne wnioski czy wnosząc środki zaskarżenia (w toku postępowania sądowego - po oświadczeniu woli udziału w sprawie w charakterze oskarżyciela posiłkowego). Zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa może być dokonane ustanie lub pisemnie, w przypadku zgonu bezpośrednio pokrzywdzonego - tj. pacjenta - jego prawa realizować mogą osoby najbliższe lub osoby pozostające na jego utrzymaniu.

Zaletą zgłoszenia błędu medycznego do organów ścigania jest zatem co do zasady "odciążenie" pokrzywdzonego z obowiązków dot. postępowania. Pokrzywdzony nie ponosi również (poza nielicznymi, specyficznymi sytuacjami procesowymi i wspomnianym postępowaniem prywatnoskargowym dot. lekkiego uszczerbku na zdrowiu) kosztów postępowania. Wreszcie nie sposób nie wspomnieć o regulacji dot. mocy wiążącej wyroków karnych, a która w istotny sposób ułatwia późniejsze uzyskanie pełnej finansowej rekompensaty błędu medycznego:

ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd w postępowaniu cywilnym. Jednakże osoba, która nie była oskarżona, może powoływać się w postępowaniu cywilnym na wszelkie okoliczności wyłączające lub ograniczające jej odpowiedzialność cywilną.

Pamiętajmy, że postępowanie karne koncentruje się na wykryciu i ukaraniu sprawcy przestępstwa (konkretnego lekarza, pielęgniarki etc.). Rekompensata doznanej przez pokrzywdzonego szkody ma znaczenie drugorzędne i zazwyczaj (ze względu na ograniczone postępowanie dowodowe sądu karnego w tym zakresie) jedynie charakter częściowy. Na szczęście orzeczenie przez sąd karny odszkodowania lub zadośćuczynienia albo nawiązki nie stoi na przeszkodzie dochodzeniu niezaspokojonej części roszczenia w drodze postępowania cywilnego. Przeszkodą do uzyskania świadczeń nie jest również umorzenie postępowania karnego czy uniewinnienie oskarżonego. 

Gdzie zgłosić błąd medyczny? Sąd cywilny - postępowanie cywilne.

To podstawowa droga dochodzenia roszczeń wynikających z błędów medycznych. Najważniejsze spośród tych roszczeń to:

• odszkodowanie (za szkodę materialną, w tym za koszty leczenia, utracony zarobek, koszty pogrzebu, znaczne pogorszenie sytuacji życiowej członków najbliższej rodziny zmarłego poszkodowanego),
• zadośćuczynienie (za krzywdę tj. ból i cierpienia psychiczne),
• renta.

W przeciwieństwie do opisanego wyżej postępowania karnego - w postępowaniu cywilnym to powoda (czyli najczęściej - poszkodowanego bezpośrednio lub osoby mu najbliższe) obciąża wykazanie odpowiedzialności (opartej na tzw. zasadzie winy) danego podmiotu za błąd medyczny (poprzez zgłoszenie stosownych twierdzeń faktycznych, popartych wnioskami dowodowymi, w szczególności - o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłych specjalistów w określonej dziedzinie medycyny) oraz koszty postępowania - opłaty sądowe (np. od pozwu), koszty zaliczek na biegłych (choć należy zaznaczyć, iż przepisy przewidują możliwość uzyskania zwolnienia od kosztów sądowych; natomiast w przypadku pomyślnego dla powoda zakończenia sprawy, pozwany ma obowiązek zwrócić mu koszty procesu, przy czym znaczenie ma tutaj również i zakres, w jakim sąd uwzględnił roszczenia).

Wcześniejsze w stosunku do postępowania cywilnego przeprowadzenie postępowania karnego ma swoje zalety (wspomniana wiążąca moc wyroku ale być może przede wszystkim - "wstępne" rozpoznanie sprawy bez ryzyka dla pokrzywdzonego) ale nie jest konieczne. Zasadnym jest natomiast - przed wniesieniem pozwu - wystosowanie wezwania do zapłaty ("zgłoszenia szkody") do podmiotu, który uznajemy z odpowiedzialny za błąd. Może to pozwolić na pozasądowe załatwienie sprawy.

Gdzie zgłosić błąd medyczny? Rzecznik Praw Pacjenta - świadczenie kompensacyjne. 

Z dniem 1 lipca 2024 roku nastąpi likwidacja Wojewódzkich Komisji ds. Orzekania o Zdarzeniach Medycznych. Komisje uznane zostały za instytucje nieefektywne, nierealizujące przypisanej im roli - tj. pozasądowego załatwiania spraw dotyczących błędów medycznych.

Już w chwili obecnej, w miejsce ww. komisji, powołany został do życia system "świadczenia kompensacyjnego", przyznawanego w oznaczonej wysokości decyzją Rzecznika Praw Pacjenta. 

Regulację dot. świadczenia kompensacyjnego stosuje się wyłącznie do zdarzeń medycznych (definicja na wstępie) zaistniałych w trakcie udzielania lub w efekcie udzielenia bądź zaniechania udzielenia świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych na zasadach określonych w ustawie z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych w szpitalu w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 9 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 roku o działalności leczniczej.

Świadczenie kompensacyjne przysługuje, w zależności od okoliczności danego przypadku, pacjentowi albo krewnemu pierwszego stopnia, niepozostającemu w separacji małżonkowi, osobie pozostającej w stosunku przysposobienia oraz osobie pozostającej z pacjentem we wspólnym pożyciu. Kryteria ustalania wysokości świadczenia określone są w ustawie. Wniosek o przyznanie świadczenia kompensacyjnego może być złożony w terminie roku od dnia, w którym wnioskodawca dowiedział się o zakażeniu biologicznym czynnikiem chorobotwórczym, uszkodzeniu ciała lub rozstroju zdrowia albo śmierci pacjenta, jednakże termin ten nie może być dłuższy niż 3 lata od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie skutkujące zakażeniem biologicznym czynnikiem chorobotwórczym, uszkodzeniem ciała lub rozstrojem zdrowia albo śmiercią pacjenta. Złożenie wniosku podlega opłacie w wysokości 300 złotych. Opłata jest zwracana w przypadku przynania świadczenia. 

Przepisy jasno wskazują na relację między postępowaniem o świadczenie kompensacyjne a innymi postępowaniami dot. błędu medycznego. I tak - postępowania w sprawie świadczenia kompensacyjnego, nie wszczyna się, a wszczęte umarza, w przypadku gdy w związku z tym zdarzeniem medycznym:

• prawomocnie osądzono sprawę o odszkodowanie, rentę lub zadośćuczynienie,
• toczy się postępowanie cywilne w sprawie o odszkodowanie, rentę lub zadośćuczynienie,
• wnioskodawca uzyskał odszkodowanie, rentę lub zadośćuczynienie od osoby odpowiedzialnej za szkodę, w tym z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej,
• sąd orzekł na rzecz wnioskodawcy obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę albo nawiązkę.

Od decyzji Rzecznika Praw Pacjenta dot. świadczenia kompensacyjnego przysługuje odwołanie do Komisji Odwoławczej ds. Świadczeń z Funduszu Kompensacyjnego Zdarzeń Medycznych. Wnioskodawca nie ma zresztą nawet i obowiązku przyjęcia przyznanego świadczenia kompensacyjnego. W terminie 30 dni od dnia, gdy decyzja, w której przyznano świadczenie kompensacyjne i ustalono jego wysokość, stała się prawomocna, wnioskodawca składa Rzecznikowi Praw Pacjenta oświadczenie o przyjęciu świadczenia kompensacyjnego lub o rezygnacji ze świadczenia kompensacyjnego. Tylko złożenie oświadczenia o przyjęciu świadczenia kompensacyjnego jest równoznaczne ze zrzeczeniem się przez wnioskodawcę wszelkich roszczeń o odszkodowanie, rentę oraz zadośćuczynienie pieniężne mogących wynikać ze zdarzenia medycznego w zakresie szkód, które ujawniły się do dnia złożenia wniosku.

Postępowania dyscyplinarne.

Błąd medyczny skutkować może wreszcie i odpowiedzialnością zawodową lekarza, pielęgniarki czy innej osoby wykonującej zawód medyczny. Dla przykładu - członkowie izb lekarskich podlegają odpowiedzialności zawodowej za naruszenie zasad etyki lekarskiej oraz przepisów związanych z wykonywaniem zawodu lekarza. Odpowiedzialność dyscyplinarna zdaje się pozostawać bez wielkiego znaczenia dla możliwości uzyskania świadczeń z tytułu błędu medycznego.